Spis treści
Jak interpretować wyniki badania wody pod kątem obecności bakterii Legionella?
Wyniki badań mikrobiologicznych skierowanych na wykrywanie bakterii Legionella są wyrażane w jednostkach jtk/100 ml wody. Mogą być przedstawione w postaci wykładniczej, np.: 6,8×10¹ jtk/100 ml. Co to oznacza?
O czym mówi skrót "jtk"?
Skrót jtk to nic innego, jak „jednostka tworząca kolonię” (z angielskiego – CFU, czyli colony-forming unit). Jedna taka jednostka odpowiada jednej kolonii bakteryjnej i – w przybliżeniu – jednej komórce bakteryjnej w próbce.
Próbkę wody zebranej do analizy w laboratorium poddaje się oczyszczaniu, a następnie – zależnie od rodzaju próbki, obecności innych mikroorganizmów i szacowanego skażenia – można ją rozcieńczyć lub zatężyć. Rozważmy przykład, w którym naszą próbkę rozcieńczamy dziesięciokrotnie, a następnie na płytce hodowlanej rozprowadzamy 0,1 ml takiego roztworu.
Po określonym czasie inkubacji (zwykle około 7-10 dni) liczymy wyrosłe kolonie bakteryjne. Załóżmy, że zaobserwowano 3 kolonie bakteryjne. Oznacza to, że w 0,1 ml rozcieńczonej próbki znajdowały się 3 bakterie, które po rozmnożeniu się utworzyły kolonie. Zakładamy, że w 1 ml takiego roztworu było więc 30 komórek bakteryjnych, a w 1 ml próbki przed rozcieńczeniem – 300 bakterii. Nasz wynik wynosi więc 300 jtk/1 ml.
Jtk jest to więc liczba żywych bakterii zdolnych do rozmnażania, które mogą utworzyć kolonie na specjalnym podłożu hodowlanym w laboratorium, co odzwierciedla potencjalną liczbę bakterii Legionella obecnych w próbce.
Wyniki badań mikrobiologicznych podawane są jako ilość jtk, czyli jednostek tworzących kolonię. Na podstawie ilości wyrośniętych w hodowli bakteryjnej kolonii możliwe jest wyliczenie przybliżonej ilości bakterii w badanej próbce.
Jak odczytać wynik?
Wynik może być podawany w formie liczby całkowitej, np. 68 jtk/100 ml, lub w formie notacji naukowej, np. 6,8×10¹ jtk/100 ml. W takim przypadku wystarczy pomnożyć liczbę przez określoną wielokrotność 10, by otrzymać wynik w postaci liczby całkowitej. Sprawdźmy kolejne przykłady:
- 2,5 x101 – to inaczej 2,5 * 10, czyli 25;
- 6,8 x102 – to inaczej 6,8 102 = 6,8 100, czyli 680;
- 7,4 x103 – to inaczej 7,4 103 = 7,4 1000, czyli 7 400;
- 3,9 x104 – to inaczej 3,9 104 = 3,9 10000, czyli 39 000;
- 4,1 x105 – to inaczej 4,1 105 = 4,1 100000, czyli 410 000;
- 1,2 x106 – to inaczej 1,2 106 = 1,2 1000000, czyli 1 200 000.
Zazwyczaj podaje się ilość bakterii w 100 ml wody, czyli w całości objętości próbki. Jeśli wynik występuje w postaci jtk/1 ml, należy pomnożyć go przez 100. To właśnie jednostka jtk/100 ml jest uznawana w Polsce jako sposób na określenie poziomu ryzyka związanego z obecnością bakterii Legionella w instalacjach wodnych.
Jakie normy wyznacza Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia?
W Polsce jakość wody przeznaczonej do spożycia jest regulowana wytycznymi zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. 2017 poz. 2294).
Co określa i kogo dotyczy Rozporządzenie?
Rozporządzenie określa zarówno wymogi dotyczące jakości wody, jak i minimalną częstotliwość oraz miejsca poboru wody do badania, program monitoringu wody, zakres badań dla poszczególnych podmiotów oraz sposoby nadzoru czy postępowania, np. w przypadku przekroczenia norm. Regulacje dotyczą właścicieli budynków użyteczności publicznej i takich, w których prowadzona jest działalność gospodarcza.
Badania pod kątem Legionelli są natomiast obowiązkowe dla właścicieli takich budynków, jak:
podmioty wykonujące działalność leczniczą, w tym stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne;
budynki zamieszkania zbiorowego;
budynki użyteczności publicznej, w których w trakcie użytkowania wytwarzany jest aerozol wodno-powietrzny.
Zarządcy oublicznych budynków takich, jak szpitale, domy opieki czy urzędy są zobowiązani do wykonywania regularnych badań wody pod kątem wykrycia Legionelli. Częstotliwość badań zależy od rodzaj wykonywanej działalności i wyników wcześniejszych badań.
Jaka woda spełnia kryteria zdatnej do spożycia przez ludzi?
Według Rozporządzenia: „Woda jest zdatna do użycia, jeżeli jest wolna od mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytów w liczbie stanowiącej potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, wszelkich substancji w stężeniach stanowiących potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego oraz nie wykazuje agresywnych właściwości korozyjnych” oraz spełnia określone wymagania mikrobiologiczne i chemiczne.
Standardowe badania mikrobiologiczne obejmują badania zimnej wody pod kątem obecności bakterii Escherichia coli i enterokoków. Konieczność pobierania próbek ciepłej wody do badań mikrobiologicznych pod kątem Legionelli są zlecane dodatkowo wyżej wymienionym podmiotom w ramach monitoringu jakości wody i zapobieganiu skażeniom epidemiologicznym. Nadzór nad tymi działaniami sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna.
Jakie są normy Legionella pneumophila w wodzie?
Liczba mikroorganizmów z rodzaju Legionella, której zawartość w 100 ml wody jest dopuszczalna przez Rozporządzenie, to poniżej 100 jtk. Wyjątkiem są podmioty wykonujące działalność leczniczą taką, jak stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, w których przebywają pacjenci z obniżoną odpornością, w tym objęci leczeniem immunosupresyjnym. Dla takich podmiotów liczba mikroorganizmów powinna być mniejsza niż 50 jtk w 1000 ml wody.
Wynik badania a ocena skażenia
Przy przekroczeniu powyższych progów, wynik badania określa jednocześnie wielkość skażenia wody:
skażenie znikome lub brak skażenia – poniżej 100 jtk/100 ml (lub poniżej 50 jtk/1000 ml dla podmiotów drugiego typu – budynków, w których przebywają pacjenci z obniżoną odpornością);
skażenie średnie – 100-999 jtk/100 ml (lub 50-100 jtk/1000 ml);
skażenie wysokie – 1000-9999 jtk/100 ml (lub 101-999 jtk/1000 ml);
skażenie bardzo wysokie – 10000 i więcej jtk/100 ml (lub 1000 i więcej jtk/1000 ml).
Zależnie od wyniku badania, ewentualnej oceny ryzyka i rodzaju budynku, Rozporządzenie określa częstotliwość pobierania próbek wody do badania. Zazwyczaj przy braku skażenia należy wykonywać badanie przynajmniej dwa razy w roku.
Metoda hodowlana jest jedyną zgodną z normą i uznawaną przez Sanepid metodą wykrywania Legionelli. W ten sposó bada się także obecność w wodzie innych bakterii, jak Escherichia coli czy enterokoki.
Jak upewnić się co do wiarygodności wyników?
By zyskać pewność, że otrzymane wyniki badań wody są prawidłowe, należy zadbać o kilka ważnych aspektów związanych z testowaniem. Przede wszystkim należy zlecić wykonanie badań laboratorium, które posiada wszystkie wymagane certyfikaty i akredytacje.
Właściwe pobranie próbek
Do uzyskania wiarygodnych wyników konieczne jest również właściwe pobranie próbek wody. Miejsca, z których pozyskuje się próbki, określone są przez Rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.
Są to: punkty poboru wody najbliższe i najdalsze zbiornika ciepłej wody, miejsce powrotu wody do podgrzewacza oraz wybrane punkty pośrednie. Wodę do badania powinien pobierać akredytowany próbkobiorca. Ważny jest również transport próbek w odpowiedniej temperaturze i w określonym czasie.
Należy również pamiętać, że aby Sanepid zaakceptował wyniki, próbki wody do badań muszą być pobrane przez certyfikowanego próbkobiorcę. Dostarczenie próbki osobiście do certyfikowanego laboratorium nie jest akceptowane przez Sanepid.
Sposób pobierania próbek określa norma PN-EN ISO 19458, do której odnosi się także norma PN-EN ISO 11731 mówiąca o sposobie badania próbek. Norma PN-EN ISO 19458 określa m.in. takie aspekty pobierania próbek, jak:
rodzaj pojemników na próbki – powinny to być sterylne butelki ze szkła lub tworzywa sztucznego (norma określa także rodzaje zamknięć, sposoby sterylizacji i kontroli sterylności oraz jakości pojemników);
konieczność dodania do próbki czynnika redukującego środki dezynfekujące (np. tiosiarczanu sodu) w przypadkach, gdy woda dezynfekowana jest przy użyciu utleniacza (np. chloru);
odczynniki, sprzęt i materiały potrzebne do pobrania próbki z danego punktu;
sposób pobierania próbek w zależności od rodzaju badania i miejsca pobrania;
zasady transportu i przechowywania próbek.
Metoda wykonania badania
Najbardziej wiarygodną i jedyną uznawaną przez Główny Inspektorat Sanitarny metodą badania wody pod kątem Legionelli jest metoda hodowlana. Upewnijmy się więc, że to tę metodę – wykonaną według normy PN-EN ISO 11731 – zastosuje laboratorium. Pamiętajmy, że jest to metoda czasochłonna, wymagająca inkubacji próbki w celu obserwacji wzrostu bakterii. Ponadto wyniki wymagają walidacji. Wszelkie wyniki, jakie otrzymamy przed upływem 9-14 dni, nie będą więc wiarygodne.
Istotne w kontekście wyników badań jest to, że mogą się one różnić w zależności od laboratorium. Badanie jest podatne na warunki panujące w czasie pobierania i transportu próbek, możliwe jest również wykonanie analizy różnymi metodami, zależnie do preferencji i doświadczenia laborantów. Płukanie instalacji czy jej dezynfekcja w niedługim czasie przed pobraniem próbek również może wpłynąć na zaburzenie wyniku badania.
Dla uzyskania wiarygodnych wyników kluczowe jest odpowiednie pobranie, zabezpieczenie i transport próbek wody.
Niekorzystne wyniki Legionella - co zrobić w przypadku przekroczenia norm?
W przypadku przekroczenia norm dotyczących ilości Legionelli w wodzie należy przede wszystkim powiadomić o tym fakcie Stację Sanitarno-Epidemiologiczną właściwą dla miejsca wystąpienia skażenia i zapewnić pełną współpracę z tym podmiotem.
Przeczytaj więcej: Jak przygotować się do kontroli Sanepidu po wykryciu skażenia Legionellą?
Procedury postępowania po zgłoszeniu skażenia
Zalecane postępowanie po stwierdzeniu skażenia jest opisane w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi z 2017 roku i jest zależne od stopnia stwierdzonego skażenia:
Jeśli stwierdzono średnie skażenie (zazwyczaj: powyżej 100 jtk w 100 ml, w większości badanych próbek), należy:
znaleźć przyczynę skażenia (wykonać przegląd techniczny instalacji, sprawdzić temperaturę w sieci, obecność martwych odnóg itp.);
wyeliminować przyczynę skażenia (np. usunąć martwe odnogi, podnieść/obniżyć temperaturę w instalacji);
powtórzyć badanie po 4 tygodniach;
jeśli skażenie się nie zmniejszyło, należy wykonać czyszczenie i dezynfekcję sieci, a następnie powtórzyć badanie po tygodniu.
Jeśli stwierdzono skażenie wysokie (zazwyczaj: powyżej 1000 jtk w 100 ml), należy przystąpić do działań interwencyjnych, tj. znalezienia i wyeliminowania przyczyny skażenia, a także czyszczenia i dezynfekcji instalacji. Zaleca się także wyłączenie z użytkowania urządzeń wytwarzających aerozol wodno-powietrzny, takich jak: natryski, prysznice czy kurtyny wodne. Po tygodniu należy powtórzyć badanie.
Przy bardzo wysokim skażeniu (zazwyczaj: powyżej 10000 jtk w 100 ml) również należy niezwłocznie wdrożyć wymienione wyżej działania. Ponadto instalacja ciepłej wody powinna zostać natychmiast wyłączona z eksploatacji. Zalecane są takie działania, jak:
ograniczenie dostępu do ciepłej wody, szczególnie osobom osłabionym i starszym;
wyłączenie z użytkowania urządzeń wytwarzających aerozol wodno-powietrzny, takich jak: natryski, prysznice czy kurtyny wodne;
demontaż końcówek instalacji (perlatorów i słuchawek prysznicowych);
przepłukanie instalacji i każdego punktu końcowego.
W przypadku wykrycia w instalacji wysokiego skażenia Legionellą kluczowy jest jak najszybszy demontaż końcówek instalacji oraz ich wymiana lub dezynfekcja.
Co dalej? Jak pozbyć się Legionelli?
W dalszej kolejności kluczowe jest zidentyfikowanie źródła skażenia i ich usunięcie. Należy więc sprawdzić instalację pod kątem ewentualnych zastojów wody, nieszczelności, uszkodzeń, problemów z izolacją czy przepływem wody. Pomóc w tym mogą specjaliści ds. bezpieczeństwa wodnego.
Skontaktuj się z Bluecare, by dowiedzieć się więcej: Umów się na bezpłatną konsultację!
Najszybszą metodą, jaką można wykorzystać w celu usunięcia bakterii Legionella z instalacji, jest przeprowadzenie dezynfekcji szokowej. Z reguły jest to dezynfekcja termiczna, którą właściciel budynku może przeprowadzić samodzielnie. Możliwe jest także wykonanie dezynfekcji chemicznej, którą jednak muszą przeprowadzić eksperci.
Po wykonanej dezynfekcji i przeprowadzanych działaniach Sanepid zleca kolejne badanie wody. Dalsze postępowanie jest zależne od ich wyników.
Jak zapobiec nawrotom Legionelli w instalacji?
Legionella w instalacji jest problemem, który nawraca, jeśli nie jest odpowiednio zaadresowany w momencie wystąpienia skażenia. Jak już wspomniano, kluczowe jest zidentyfikowanie przyczyny skażenia i jej usunięcie.
Ważne jest również przeprowadzenie skutecznej dezynfekcji, która poskutkuje usunięciem Legionelli oraz innych mikroorganizmów wraz z biofilmem tworzącym się na wewnętrznych powierzchniach przewodów.
Istotne jest także wdrożenie w placówce procedur mających na celu zapobieganie nawrotowi skażenia, takich jak:
zapewnienie odpowiedniej temperatury wody w instalacji,
regularne płukanie systemu,
regularne odkamienianie instalacji i urządzeń sanitarnych,
konserwacja i serwis urządzeń,
sporządzenie planu dezynfekcji prewencyjnej,
wprowadzenie procedur zarządzania ryzykiem,
edukacja pracowników,
ewentualne wykonanie oceny ryzyka wewnętrznego systemu wodociągowego.
Jeśli budżet firmy na to pozwala, dobrym rozwiązaniem jest wdrożenie systemu usuwania i zapobiegania rozwojowi Legionelli, takiego jak generator jonów srebra i miedzi. Bluecare posiada w ofercie rozwiązania dostosowane do różnych potrzeb, oferując przy tym gwarancję skuteczności i korzystne opcje finansowania.
Regularne badania wody są kluczowe dla zapewnienia odpowiedniej jakości wody użytkownikom danego budynku. Ważne jest, by pobranie próbek i wykonanie badania były zgodne z obowiązującymi normami.
Bezpieczna instalacja wodna to podstawa zapewnienia zdrowia publicznego w budynkach użyteczności publicznej, w szczególności w szpitalach, w których często przebywają osoby szczególnie podatne na zachorowanie. Regularne badania, skuteczna interpretacja wyników oraz natychmiastowe działania w przypadku przekroczeń norm to klucz do minimalizowania ryzyka zakażeń. Wdrażając odpowiednie procedury profilaktyczne i dbając o odpowiednie zabezpieczenie budynku, nie tylko spełniasz wymogi prawne, ale także zapewniasz bezpieczeństwo użytkownikom swoich obiektów.
Źródła:
Polski Komitet Normalizacyjny, 2019: „PN-EN ISO 11731:2017-08. Jakość wody – Oznaczanie ilościowe bakterii z rodzaju Legionella” Warszawa
Autorzy:
Akredytowane badania wody pod kątem Legionelli
Chcesz sprawdzić jakość wody w Twoim budynku? Zaoszczędź swój czas i zleć nam wykonanie badania, a my zadbamy o cały proces i skonsultujemy z Tobą otrzymane wyniki.
