Obecność bakterii Legionella w wyniku badania - i co dalej?
Po otrzymaniu wyników badań pod kątem wykrycia bakterii Legionella, które świadczą o ich obecności w próbkach wody ciepłej, należy przede wszystkim wprowadzić działania mające na celu zminimalizowanie ryzyka zachorowań wśród użytkowników wody. Jeżeli to możliwe, należy ograniczyć dostęp do wody ciepłej, szczególnie osobom osłabionym oraz starszym. Należy również natychmiast powiadomić o fakcie skażenia Sanepid, czyli Powiatową lub Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną właściwą dla miejsca, w którym doszło do skażenia. Warto wdrożyć również pierwsze kroki mające na celu wyeliminowanie Legionelli, takie jak:
zdjęcie perlatorów, natrysków i słuchawek prysznicowych razem z wężami oraz ich wymiana lub dezynfekcja chemiczna;
dezynfekcja chemiczna innych elementów natrysków czy kranów;
przepłukanie każdego punktu końcowego instalacji (poprzez np. kilkuminutowe spuszczenie wody z kranu);
zwiększenie stężenia substancji stosowanej w ramach dezynfekcji ciągłej, jeśli taki system jest używany w budynku;
identyfikacja i usunięcie zastojów wody w instalacji;
zaplanowanie szokowej dezynfekcji chemicznej lub termicznej.
Przeczytaj więcej: Chemiczna i termiczna metoda dezynfekcji instalacji wodnych
Kontrola Sanepidu - niezbędny element walki z Legionellą
Sanepid jest obowiązany do przeprowadzania rutynowych kontroli w określonych placówkach. W przypadku Legionelli szczególną uwagę zwraca się na budynki użyteczności publicznej oferujące całodobowe świadczenia zdrowotne, w których przebywają pacjenci o obniżonej odporności, a także budynki o ograniczonej eksploatacji, dla których w czasie użytkowania wytwarzany jest aerozol wodno-powietrzny. Potencjalne zagrożenie może wystąpić także na skutek ponownego otwierania budynków, które były przez pewien czas wyłączone z eksploatacji.
Badania wody pod kątem obecności bakterii Legionella są podstawą do przeprowadzenia kontroli Sanepidu, są także sprawdzane w czasie audytu. Czasami korzystne może być wykonanie badania wody na podstawie większej ilości próbek, by poznać źródło i wielkość skażenia.
Terminy rutynowych kontroli są ustalane na koniec każdego roku kalendarzowego, a placówka jest o nich informowana na 7-30 dni przed ustaloną datą. Kontrola interwencyjna, tj. przeprowadzana po zgłoszeniu nieprawidłowości, jak skażenie Legionellą, jest przeprowadzana w ciągu maksymalnie 48 godzin od takiego zgłoszenia. Taka kontrola nie jest wcześniej zapowiedziana.
Bakterie Legionella - jak duże skażenie wystąpiło w budynku?
W każdym przypadku wykryte w wodzie bakterie Legionella powinny być zgłoszone do Sanepidu. W zależności od rodzaju budynku, liczba wykrytych bakterii może świadczyć o różnych poziomach skażenia: znikomym, średnim, wysokim lub bardzo wysokim. Sanepid może zalecić różne działania i harmonogram kontroli instalacji w zależności od poziomu skażenia.
Informowanie właściciela budynku
O wysokim poziomie skażenia, czyli obecności pałeczek Legionella w stężeniu powyżej 1000 jtk/100ml laboratorium informuje właściciela budynku zlecającego badanie. Informacja jest przekazywana w dniu uzyskania wyników w formie sprawozdania z badań, które zawiera szczegóły dotyczące wyników mikrobiologicznych. W razie opóźnień laboratorium może przesłać sprawozdanie cząstkowe lub przekazać informację telefonicznie, aby jak najszybciej zabezpieczyć użytkowników skażonej wody.
Powiadomienia i koszty badań
W przypadku nieprawidłowego wyniku to właściciel budynku powiadamia Sanepid. Planowane zmiany w przepisach mogą spowodować, że laboratoria będą zobowiązane do bezpośredniego informowania Sanepidu. Obecnie jest to możliwe tylko za zgodą zlecającego badanie. Jeśli próbki pobiera Sanepid w ramach kontroli, koszty badań pokrywa właściciel budynku.
Dalsze kroki po wykryciu Legionelli
Sanepid nakazuje podjęcie działań zgodnych z Rozporządzeniem, takich jak dezynfekcja i ponowne badania wody. Właściciel budynku może dodatkowo zlecić badania, aby określić, czy zanieczyszczenie jest systemowe czy punktowe. Rodzaj skażenia wpływa na zalecenia dotyczące dalszych działań i określenie terminu następnego badania.
Pierwszym krokiem po wykryciu Legionelli w instalacji jest zdjęcie i dezynfekcja perlatorów, przepłukanie instalacji i jej końcówek oraz odcięcie dostępu do ciepłej wody użytkowej osobom zamieszkującym budynek.
Jaki jest cel kontroli?
Celem kontroli jest przede wszystkim sprawdzenie, czy w budynku panują warunki zgodne z obowiązującymi aktami prawnymi oraz ograniczenie ewentualnego skażenia. W tym celu w przypadku wykrycia bakterii Legionella należy przeprowadzić dochodzenie epidemiologiczne, którego celem jest zidentyfikowanie przyczyn skażenia, w tym określenie jego źródła. Do zwiększenia ilości bakterii w wodzie mogą się przyczynić między innymi:
uchybienia dotyczące eksploatacji instalacji (np. zbyt niska temperatura, nieprzestrzeganie procedur czyszczenia i dezynfekcji);
zwolniony przepływ wody w instalacjach wodnych lub obecność elementów instalacji o wydłużonym przestoju (zastoje wodne);
okresowe przestoje w użytkowaniu części instalacji;
zły stan instalacji (korozja, osady kamienia kotłowego, biofilm);
warunki pogodowe (temperatura, wilgotność) wpływające na temperaturę w instalacji.
Jak przygotować się do kontroli Sanepidu?
Kluczowe znaczenie dla podmiotów zarządzających wewnętrznymi systemami wodnymi ma informacja na temat tego, jak przygotować się do kontroli Sanepidu po wykryciu w próbkach ciepłej wody przeznaczonej do spożycia bakterii Legionella. Przed wizytą Inspektora Sanitarnego należy przede wszystkim przygotować wszelką dokumentację do jego wglądu. Mogą to być takie dokumenty, jak:
dokumentacja dotycząca instalacji wodnej (schematy sieci itp.);
sprawozdania z poprzednich kontroli Sanepidu;
aktualne i wcześniejsze wyniki badań wody przeprowadzonych w obiekcie;
dokumenty potwierdzające stosowanie się do wcześniejszych zaleceń Sanepidu (środki kontrolne, działania naprawcze);
ocena ryzyka instalacji, jeśli taka analiza została wykonana;
sprawozdania dotyczące monitorowania systemu wodociągowego (temperatury czy poziomu środków dezynfekujących);
potwierdzenia przeprowadzonych szkoleń dotyczących bezpieczeństwa wodnego dla pracowników placówki;
obowiązujące w placówce procedury zarządzania ryzykiem;
dokumenty potwierdzające wdrażane działanie profilaktyczne (przeglądy, modernizacje i naprawy instalacji, dezynfekcje);
harmonogram czyszczenia i dezynfekcji instalacji.
Przed kontrolą Sanepidu przygotuj wszelkie niezbędne dokumenty, przede wszystkim wyniki badań mikrobiologicznych wody.
Co sprawdza Sanepid w czasie kontroli?
W czasie rutynowych kontroli Sanepid sprawdza przede wszystkim wyniki badań wody pod kątem obecności Legionelli. W przypadku braku nieprawidłowości rzadko podejmowane są dalsze badania. Jeśli kontrola zachodzi na skutek poinfirmowania Sanepidu o wykryciu w badaniu wody Legionelli, sprawdzane są wszystkie wymienione wyżej dokumenty. Inspektor zwraca uwagę w szczególności na poprawność przestrzegania wytycznych dotyczących zapobiegania skażeniom przez pałeczki Legionella. Audytor sprawdzi także, czy badania w budynku są przeprowadzane z odpowiednią częstotliwością oraz, czy ewentualne zalecenia Sanepidu z poprzednich kontroli są przestrzegane.
Wyniki badań wody
Częstotliwość wykonywania badań oraz dopuszczalna ilość bakterii w wodzie jest określona przez Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi i zależy od rodzaju budynku, jego przeznaczenia, a także wyników wcześniejszych badań. Zazwyczaj w budynkach bez cech skażenia badanie wykonuje się jeden lub dwa razy w roku, chyba że we wcześniejszych badaniach została stwierdzona obecność Legionelli. Punkty pobrania próbek i ich liczbę wyznacza Sanepid na podstawie oceny rodzaju i wielkości systemu oraz panujących w nim warunków fizykochemicznych.
Przeczytaj więcej o normach i częstotliwości badań dotyczących Legionelli
Sanepid sprawdza wyniki badań nie tylko pod kątem obecności bakterii Legionella, ale zwraca uwagę na ogólną jakość wody i wymagania, jakim powinna odpowiadać ciepła woda przeznaczona do spożycia. W szczególności woda nie powinna zawierać niebezpiecznych dla zdrowia stężeń substancji określonych rozporządzeniem ministra zdrowia, nie powinna wykazywać agresywnych właściwości korozyjnych, a także musi spełniać wymagania mikrobiologiczne określone przez normy prawne. Niektóre parametry badań wody mogą świadczyć o zwiększonej podatności instalacji na rozwój mikroorganizmów, takich jak bakteria Legionella.
Badania mikrobiologiczne wody i ich wyniki są podstawą do dodatkowej kontroli Sanepidu. Inspektor sprawdza przede wszystkim wyniki aktualnych i wykonanych w przeszłości badań wody pod kątem obecności Legionelli.
Co sprawdza Sanepid poza wynikami badań?
Sanepid przygląda się także stanowi technicznemu instalacji wodociągowej, panującej w niej temperaturze oraz obiegowi wody w budynku. Instalacje ciepłej wody powinny spełniać warunki określone w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dn. 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. W szczególności rozporządzenie określa temperaturę wody w instalacji, która w punktach czerpalnych nie powinna być niższa niż 55°C i nie wyższa niż 60°C. Jeśli temperatura w czasie badania przekracza 70°C – Sanepid zleca powtórny test.
Sprawdzanie możliwości dezynfekcji i przepływu wody
Sprawdzane jest także zaprojektowanie instalacji w sposób umożliwiający stały przebieg wody oraz przeprowadzanie dezynfekcji chemicznej i fizycznej bez obniżania trwałości instalacji (w tym: okresowe podwyższenie temperatury w instalacji do powyżej 70°C w ramach dezynfekcji termicznej). Inspektor zwraca również uwagę na: stan końcówek instalacji, ewentualne zastoje wody, ogólną czystość w budynku, stan klimatyzacji, wież chłodniczych, jacuzzi, wanien z hydromasażem czy fontann.
Kontrola środków przeciwdziałania Legionelli
Sanepid ocenia także, czy stosowane środki kontroli (np. utrzymywanie odpowiedniej temperatury, stężenia środków dezynfekujących, procedury postępowania związane z obsługą instalacji) są odpowiednie i wystarczające do kontrolowania wzrostu bakterii z rodzaju Legionella.
Wywiady i badania epidemiologiczne
Inspektor może również przeprowadzić wywiady z pracownikami zaangażowanymi w eksploatację instalacji oraz wywiady epidemiologiczne z osobami przebywającymi w placówce w celu wykluczenia zakażenia Legionellą, szczególnie jeśli problem skażenia dotyczy szpitala. Możliwe jest wykonanie badań u tych osób w celu potwierdzenia lub wykluczenia zakażenia.
Inspektor sanitarny może sprawdzić także poprawność zaprojektowania instalacji ciepłej wody użytkowej.
Kontrola Sanepidu - Legionella potwierdzona, i co dalej?
Po przeprowadzonej kontroli Sanepid informuje placówkę o stwierdzonych nieprawidłowościach, wskazując na konieczne do wprowadzenia działania naprawcze. Również w przypadku braku oczywistych uchybień Inspektor przekaże placówce zalecenia co do dalszego postępowania. Mogą obejmować one takie działania, jak:
wyłączenie natrysków czy pryszniców z użytkowania;
zdemontowanie dotychczasowych końcówek instalacji (perlatorów, słuchawek prysznicowych) i ich wymiana lub czyszczenie chemiczne;
pobranie do badań kolejnych próbek z innych punktów poboru w celu wykluczenia skażenia punktowego (w rozporządzeniu określono 4 lokalizacje poboru próbek: najbliższy i najdalszy od zbiornika ciepłej wody punkt czerpalny, miejsce powrotu wody do podgrzewacza oraz wybrane punkty pośrednie);
dalsze badania wody z konkretnego punktu, np. pre-flush i post-flush (przed i po przepłukaniu punktu oraz jego dezynfekcji);
codzienne spuszczanie wody z każdej wylewki, by zapewnić przepływ wody w całej instalacji;
przeprowadzenie termicznej dezynfekcji szokowej instalacji ciepłej wody w budynku;
odpowiednie dostosowanie dawek chloru, jonów srebra i miedzi czy innych substancji dezynfekcyjnych, jeśli placówka stosuje metody dezynfekcji ciągłej;
odkamienianie i odmulanie punktów czerpalnych, zbiorników wody i wymienników ciepła;
modernizacja lub wymiana elementów instalacji, która znajduje się w złym stanie technicznym (rury zawierające domieszki ołowiu, naprawa nieszczelności, zniszczone izolacje przewodów);
naprawa uszkodzonych izolacji termicznych przewodów, w szczególności dobre odizolowanie rur wody zimnej od rur wody ciepłej oraz izolacja funkcjonalna przewodów instalacji wody ciepłej zapobiegająca obniżaniu temperatury wody poniżej zalecanej;
usunięcie ewentualnych nieużywanych elementów instalacji czy martwych odcinków;
powtórne badanie po 1-4 tygodniach od czyszczenia i dezynfekcji;
określenie środków kontroli niezbędnych do wdrożenia w placówce, które zminimalizowałyby ryzyko rozwoju Legionelli;
opracowanie harmonogramu prewencyjnej dezynfekcji instalacji wodociągowych – poprzez regularną dezynfekcję chemiczną lub termiczną, a także przy pomocy metod dezynfekcji ciągłej, jak systemy dystrybucji dwutlenku chloru lub jonów srebra i miedzi;
wprowadzenie procedur zarządzania ryzykiem określających, jak zapobiegać zakażeniom;
edukacja pracowników na temat podstawowych działań technicznych dla różnego typu systemów czy urządzeń, w szczególności dotyczących czyszczenia i konserwacji instalacji (regularne przepłukiwanie końcówek instalacji, ich czyszczenie i odkamienianie, wymiana słuchawek prysznicowych i perlatorów), a także ustawiania odpowiedniej temperatury w instalacji.
Sprawdź także nasz poradnik: Co zrobić, aby zabezpieczyć się przed Legionellą w domu?
By zapobiegać rozwojowi lub nawrotom skażeniom Legionellą, czasem może być konieczna naprawa lub modernizacja instalacji ciepłej wody użytkowej.
Jak zapobiegać nawrotom skażenia?
W celu zapobiegania nawrotom skażenia konieczne jest przede wszystkim zidentyfikowanie i wyeliminowanie źródła zakażenia w wewnętrznych systemach wodociągowych. W innym przypadku skażenie wody będzie nawracać. Zawsze po wykryciu bakterii Legionella konieczne są dalsze regularne badania wody, by monitorować skuteczność wprowadzanych działań.
Konieczne jest także przestrzeganie zaleceń profilaktycznych, o których mówią wytyczne Głównego Inspektoratu Sanitarnego opracowane we współpracy z Państwowym Instytutem Badawczym, takie jak:
utrzymywanie w systemie odpowiedniej temperatury,
regularne przeglądy i konserwacja instalacji,
regularne płukanie instalacji (np. automatyczne płukanie instalacji),
odkamienianie elementów systemu,
czyszczenie i dezynfekcja takich urządzeń, jak: klimatyzacje, nawilżacze powietrza, fontanny, wanny z hydromasażem, jacuzzi, wyposażenie BHP, maszyny do lodu, zbiorniki wody ciepłej, kaloryfery;
regularne sprawdzanie zbiorników wodnych, wież chłodniczych i widocznych przewodów;
wdrożenie programu zarządzania bezpieczeństwem wody dla wewnętrznych systemów wodociągowych,
wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za zarządzanie ryzykiem związanym z Legionellą,
odpowiednie przeszkolenie pracowników.
Dużym atutem w przypadku wykrycia bakterii Legionella może być ocena ryzyka rozwoju Legionelli w wewnętrznych systemach wodociągowych wykonana przez akredytowanych specjalistów oraz wdrożenie metod dezynfekcji ciągłej mających na celu usunięcie z systemu i zapobieganie dalszemu rozwojowi bakterii. Szczególnie polecanym rozwiązaniem są generatory jonów srebra i miedzi. Konieczne jest również stałe przestrzeganie zaleceń profilaktycznych, szczególnie w przypadku placówek medycznych, budynków zamieszkania zbiorowego i budynków używanych sezonowo (np. hoteli).
Dowiedz się więcej: Czy warto inwestować w generator jonów?
Autorzy:
Ocena ryzyka dla instalacji wodnych
Ocena ryzyka dla wewnętrznych systemów wodociągowych to audyt wykonywany pod kątem jakości wody w budynku. Pozwala na zidentyfikowanie potencjalnych przyczyn skażenia wody i wskazanie działań mających na celu eliminację zagrożeń.
