Zagrożenia występujące w wodzie pitnej
Zgodnie z obowiązującym prawem, woda do picia musi spełniać odpowiednie normy mikrobiologiczne w miejscu poboru (czyli na przykład w kranie). Aby została uznana za zdatną, musi spełnić wszystkie wymogi, które szczegółowo określono w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi z 7 grudnia 2017 roku.
W wodzie znajduje się wiele mikroorganizmów, takich jak wirusy, bakterie, grzyby oraz pierwotniaki. Mimo że nie wszystkie są patogenami, czyli nie mają zdolności wywoływania chorób u ludzi, niektóre mikroorganizmy stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia użytkowników wody.
W tym artykule wyjaśniamy, jakie są najpopularniejsze zagrożenia mikrobiologiczne w wodzie i podpowiadamy jak się przed nimi uchronić.
Jak zwalczać bakterie i inne zagrożenia w wodzie?
Aby uniknąć zachorowania, które wynika ze złej jakości wody do picia, należy korzystać wyłącznie ze sprawdzonych i przebadanych źródeł wody.
Gdy nie jesteśmy pewni jakości ujęcia lub nie mamy możliwości wybrania sprawdzonego źródła, wodę przed spożyciem należy zdezynfekować. Można to zrobić przykładowo przez zagotowanie wody lub dodanie do niej odpowiednich substancji dezynfekujących, takich jak tabletki do uzdatniania wody pitnej.
Jeśli Twój budynek zaopatrywany jest przez wodę pochodzącą z sieci wodociągowej, warto śledzić komunikaty na stronie interetowej dostawcy wody pitnej o wystąpieniu ewentualnych zdarzeń ryzykownych. Wskazane jest też sprawdzanie ostrzeżeń ogłaszanych przez dedykowaną Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną.
Pamiętaj także o regularnym przeprowadzaniu badań jakości wody, szczególnie w przypadku posiadania studni głębinowej lub innego własnego ujęcia wody. Dzięki badaniu laboratoryjnemu wody, np. pod kątem obecności bakterii Legionella, będziesz mieć pewność, że dany parametr nie stanowi zagrożenia w Twoim budynku.
Niektóre budynki mają obowiązek przeprowadzania regularnych badań wody. Informacje na ten temat znajdziesz w artykule o najczęstszych miejscach występowania bakterii Legionella.
Regularne przeprowadzanie badania jakości wody sprawi, że woda będzie bezpieczna dla użytkowników wody w Twoim budynku.
By uniknąć zagrożeń, takich jak bakterie w wodzie, można także zaopatrzyć się w specjalne środki do uzdatniania wody, takie jak lampy, które dezynfekują wodę za pomocą promieniowania UV. Jeśli wybierze się odpowiednią dla budynku lampę, zabezpieczy ona instalację przed skażeniem wody oraz skutecznie usunie groźne mikroorganizmy w miejscu, w którym została zainstalowana.
Kluczowe jest również dbanie o wewnętrzną instalację wodną. Należy pamiętać, że dostawca wody odpowiada za jej jakość wyłącznie do zestawu wodomierzowego. Jeśli w budynku instalacja jest źle użytkowana, może to doprowadzić do powstania warunków sprzyjających rozwojowi groźnych mikroorganizmów, w tym wspomnianej bakterii Legionella.
Szczególną uwagę należy zwrócić na kwestie magazynowania wody (również ciepłej), stan urządzeń odpowiedzialnych za wewnętrzną dystrybucję (takich jak rury czy też pompy) oraz poprawne użytkowanie.
Zanieczyszczenia wody pochodzenia fekalnego
Zanieczyszczenia pochodzenia fekalnego odpowiadają za najczęstsze i zarazem najgroźniejsze skażenia wód pod względem mikrobiologicznym.
Źródłem takiego zanieczyszczenia mogą być przykładowo:
ścieki z nieszczelnej kanalizacji lub szamba,
spływy powierzchniowe z pól nawożonych obornikiem,
naturalne zanieczyszczenia, na przykład odchody dzikiego ptactwa.
Aby zidentyfikować, czy w wodzie pitnej znajdują się zanieczyszczenia kałowe, przeprowadza się najczęściej badania na obecność enterokoków kałowych oraz bakterii E coli w wodzie.
Bakterie z grupy coli w wodzie
E. Coli (Escherichia coli), czyli pałeczka okrężnicy to bakteria beztlenowa, która na co dzień tworzy naturalną florę bakteryjną jelita grubego człowieka (oraz innych organizmów stałocieplnych). Jest jedną z bakterii tak zwanej grupy coli.
Bakterie grupy coli biorą udział w rozkładzie laktozy oraz produkcji niektórych witamin. W określonych warunkach może jednak dojść do wytworzenia szczepów. Jeżeli trafią do górnych odcinków układu pokarmowego, na przykład poprzez wypicie skażonej wody, mogą wywołać chorobę. Wywołują one u ludzi choroby zarówno górnego jak i dolnego odcinka układu pokarmowego.
Warto wiedzieć, że woda nie jest naturalnym środowiskiem bakterii Escherichia Coli (szczególnie z uwagi na niedobór substancji odżywczych), przez co nie jest w stanie w niej długo przetrwać. Jeśli więc wykryto obecność E. coli w wodzie, świadczy o tym, że skażenie bakteryjne wody nastąpiło stosunkowo niedawno lub nadal trwa.
Szalka Petriego z podłożem Endo i wyinkubowanymi koloniami bakterii E.coli (Escherichia coli).
Enterokoki kałowe w wodzie
Enterokoki to rodzaj mikroorganizmów występujących w jelicie ssaków. Najczęściej spotykanym gatunkiem jest Enterococcus faecalis, czyli paciorkowiec kałowy.
Paciorkowce kałowe są głównie odpowiedzialne za fermentację glukozy. W innych warunkach enterokoki mogą natomiast powodować różnego rodzaju choroby, takie jak zakażenie układu moczowego.
Jeżeli w wodzie wykryto paciorkowce kałowe, ich obecność również świadczy o trwającym lub niedawno powstałym skażeniu bakteryjnym w wodzie.
Inne zagrożenia mikrobiologiczne wody pitnej
Bakterie chorobotwórcze w wodzie
W towarzystwie bakterii wskaźnikowych, które w określonych warunkach same w sobie mogą być groźne dla zdrowia, w wodzie pojawiają się także inne bakterie chorobotwórcze. Ich obecność sprawia, że stopień zagrożenia użytkowników wody drastycznie wzrasta. Przykłady takich bakterii zostały przedstawione w tabeli poniżej.
| Czynnik chorobotwórczy | Choroba | Droga zakażenia skażoną wodą | Czas inkubacji (wystąpienia objawów) |
|---|---|---|---|
| Legionella pneumophilia | ostre zapalenie płuc, choroba legionistów | wziewna (wdychanie wodnego aerozolu) | 36 godz. do 10 dni |
| Shigella dysenteriae, Shigella flexneri | czerwonka | pokarmowa | 1-7 dni |
| Salmonella typhi | dur brzuszny (tyfus) | pokarmowa | 1-3 dni |
| Vibrio cholerae | cholera | pokarmowa | 1-5 dni |
| Clostridium tetani | tężec | zanieczyszczenie rany | 7-21 dni |
| Leptospira biflexa | leptospiroza | pokarmowa; zanieczyszczenia ran; kontakt patogenu z błoną śluzową | do 20 dni |
| Salmonella parathypi A, B, C | salmonelloza | pokarmowa | 6-8 godz. |
| Campylobacter jejuni | zapalenie żołądkowo-jelitowe | pokarmowa | 1-7 dni |
Tabela przedstawiająca wybrane zagrożenia bakteriologiczne w wodzie.
Poza wymienionymi wyżej przykładami bakterii, w wodzie mogą znajdować się też inne mikroorganizmy wywołujące choroby. Jeżeli badania kontrolne jakości wody do picia daje potwierdzenie skażenia, należy założyć, że mogą w niej występować również inne gatunki patogenów, które mogą wystąpić w określonym źródle.
Zmiana koloru wody jest tylko jednym z wielu czynników, które świadczą o skażeniu bakteryjnym w instalacji. Niebezpieczna dla zdrowia może być też woda, która wizualnie sprawia wrażenie czystej.
Wirusy w wodzie
W skażonej wodzie pitnej mogą się znaleźć również niebezpieczne dla zdrowia wirusy. Obecność wirusów w wodzie może być spowodowana tzw. zanieczyszczeniem wtórnym, czyli sytuacją, w której woda ulega skażeniu na drodze od źródła do punktu poboru u użytkownika.
Poniżej przedstawiamy zestawienie wybranych zagrożeń wirusowych pochodzących z wody.
| Czynnik chorobotwórczy | Choroba | Droga zakażenia skażoną wodą | Czas inkubacji (wystąpienia objawów) |
|---|---|---|---|
| Hepatis A | WZW typu A | pokarmowa | 15-49 dni |
| Rotawirusy | zapalenie żołądkowo-jelitowe | pokarmowa | 1-3 dni |
| Polio | choroba Heinego-Medina | pokarmowa | 7-14 dni |
| Coxackie A, B | zapalenie opon mózgowych; choroby układu oddechowego | pokarmowa, wziewna | 3-10 dni |
| Hepatis E | wirusowe zapalenie wątroby typu E; uszkodzenie wątroby | zanieczyszczenie rany | 15-65 dni |
Tabela przedstawiająca wybrane zagrożenia wirusowe w wodzie.
Pasożyty w wodzie
Pasożyty rozwijają się wewnątrz swoich żywicieli (ludzi i zwierząt) i przedostają się do środowiska zewnętrznego poprzez wydalanie. Ich obecność ma ścisły związek ze skażeniem gleby, na której znajdowały się wcześniej, przykładowo, jaja organizmów pasożytniczych.
Dzięki sprzyjającym czynnikom atmosferycznym takimi jak deszcze czy roztopy przedostają się z gleby do wody. Poniższa tabela przedstawia wybrane zagrożenia pasożytnicze, które występują w wodzie.
| Czynnik chorobotwórczy | Choroba | Droga zakażenia skażoną wodą | Czas inkubacji (wystąpienia objawów) |
|---|---|---|---|
| Giarda lamblia | lamblioza | pokarmowa | >7 dni |
| Cryptosporidium parvum | kryptosporidioza | pokarmowa | 5-10 dni |
| Entamoeba histolytica | amebioza | pokarmowa | 14-48 dni |
Tabela przedstawiająca wybrane zagrożenia pasożytnicze w wodzie.
Jak wykrywa się szkodliwe bakterie w wodzie?
Duże zróżnicowanie organizmów, które występują w wodzie, sprawiają, że wykrycie obecności każdego z nich z osobna jest niemożliwe. Wykrycie każdego gatunku bakterii byłoby bardzo trudne technicznie, kosztowne i zajmowałoby dużo czasu. Dlatego wśród bakterii wyłoniono tzw. bakterie wskaźnikowe, które świadczą o zanieczyszczeniu wody pitnej.
Bakterie wskaźnikowe
Bakterie wskaźnikowe to mikroorganizmy, które potwierdzają, że woda uległa zanieczyszczeniu bakteryjnemu, które stanowi zagrożenie dla zdrowia człowieka. Jednocześnie jako bakterie wskaźnikowe kwalifikują się tylko te wykrywane w postaci nieprzetrwalnikowej.
Bakterie E. coli jako bakterie wskaźnikowe
Jedną znajważniejszych bakterii wskaźnikowych jest Escherichia Coli (E. Coli, e coli). Występuje naturalnie w przewodzie pokarmowym ludzi i zwierząt oraz nie ma zdolności do rozwoju w środowisku wodnym. W związku z tym gdy bakteria E. Coli zostanie wykryta w wodzie, oznacza to, że trafiły do niej wraz z odchodami pochodzenia ludzkiego bądź zwierzęcego.
Inne bakterie wskaźnikowe
Wśród bakterii wskazujących na skażenie wody warto wymienić również Enterokoki kałowe (inaczej: paciorkowce kałowe), które również mogą powodować groźne dla ludzi choroby. Wykrycie takich bakterii wskaźnikowych w badanej próbce wody jednoznacznie wskazuje na zaistniałe skażenie fekaliami.
Są również inne źródła skażenia bakteryjnego, niż fekalia. Do grupy bakterii wskaźnikowych zaliczamy też inne gatunki. Bakterie te są o tyle niebezpieczne, że mogą rozwijać się w wodzie oraz w biofilmie bakteryjnym. Raz skażona instalacja takimi bakteriami może być źródłem zanieczyszczenia wtórnego przez bardzo długi okres czasu.
Do innych bakterii wskaźnikowych zaliczamy między innymi:
Pałeczki ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa),
bakterie Legionella (przede wszystkim Legionella pneumophila)
Obecność Legionelli w wodzie stanowi zagrożenie dla zdrowia użytkowników wody.
Według raportu WHO z 2017 r. najniebezpieczniejszym patogenem przenoszonym przez wodę w krajach Unii Europejskiej są pałeczki Legionella. Śmiertelność wśród zarejestrowanych w Polsce przypadków w latach 2012-2016 wynosiła 20%. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tych bakteriach, zajrzyj na naszą podstronę, która zawiera najważniejsze informacje o Legionelli.
Źródła:
edukator.pl/resources/page/operon-laktozowy-escherichia-coli/3770
mp.pl/szczepienia/choroby/choroby_wzwa/91239,ostre-wirusowe-zapalenie-watroby-typu-a
mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/163918,czerwonka-bakteryjna
mp.pl/szczepienia/artykuly/podrecznik/95967,dur-brzuszny
mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/165143,cholera
mp.pl/szczepienia/choroby/choroby_tezec/93656,tezec
mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/165346,leptospiroza
mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/165083,biegunki-wywolane-przez-pałeczki-salmonella-salmonellozy
mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/165126,zakazenia-wywolane-przez-paleczki-campylobacter-kampylobakterioza
mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/162560,legionellozy
Autorzy:
