Czym są i gdzie występują bakterie Legionella?
Bakterie Legionella to drobnoustroje, które naturalnie występują w środowisku wodnym – w szczególności w wodach powierzchniowych, takich jak jeziora, rzeki czy bagna. Można je spotkać także w strefach przybrzeżnych mórz, w glebie i gorących źródłach wody. W ilościach, w jakich występują w środowisku, bakterie Legionella nie stanowią raczej zagrożenia dla człowieka. Problem pojawia się wtedy, gdy dostaną się one do instalacji wodnej, gdzie w dogodnych warunkach może dojść do ich nasilonego rozwoju i kolonizacji systemu. Użytkowanie wody pochodzącej ze skażonej instalacji może stanowić zagrożenie dla zdrowia.
Legionella pneumophila a choroba legionistów
Wśród rodzaju Legionella wyróżniamy wiele różnych gatunków i grup serologicznych bakterii. Najczęściej za zachorowania odpowiedzialny jest gatunek Legionella pneumophila. Szczególnie narażone na nie są osoby z obniżoną odpornością.
Zakażenie dotyczy układu oddechowego i najczęściej manifestuje się jako gorączka Pontiac, która ma łagodniejszy przebieg niż ciężka legionelloza. Jej objawy ustępują samoistnie po kilku dniach i przypominają przeziębienie (ból mięśni, gorączka, kaszel, osłabienie).
Zakażenie może przerodzić się jednak w chorobę legionistów, w przebiegu której występuje ciężkie zapalenie płuc mogące stanowić zagrożenie dla życia chorego (śmiertelność na poziomie 25% według PSSE). Obserwuje się takie objawy, jak: trudności z oddychaniem, ból w klatce piersiowej, wysoka gorączka, zaburzenia świadomości oraz niewydolność nerek. Jest to szczególnie niebezpieczne dla osób starszych czy osłabionych, które bezwzględnie powinny być leczone w warunkach szpitalnych.
Przeczytaj więcej: Czym jest choroba legionistów? Objawy i leczenie
Choroba legionistów powodowana przez Legionellę może objawiać się ciężkim, zagrażającym życiu zapaleniem płuc. Jednym z badań wykonywanych u chorych jest RTG płuc.
Jak dochodzi do zarażenia?
Do zakażenia bakterią dochodzi nie poprzez picie skażonej wody czy kontakt z chorą osobą, a przez przedostanie się do dróg oddechowych skażonego aerozolu wodno-powietrznego, który powstaje m.in. przy użytkowaniu wanny z hydromasażem, prysznica, klimatyzacji z nawilżaczem powietrza czy zraszaczy wody. Aerozol wodno-powietrzny zawiera krople wody o średnicy mniejszej niż 5 µm, w których obecna może być potencjalnie bakteria Legionella.
Źródłem zakażenia mogą być takie miejsca, jak:
instalacje wodociągowe, szczególnie ciepłej wody użytkowej;
wanny z hydromasażem, jacuzzi, baseny;
nawilżacze powietrza;
systemy klimatyzacyjne (HVAC);
wieże chłodnicze (chłodnie kominowe);
sprzęt stomatologiczny, np. turbiny dentystyczne;
zraszacze ogrodowe.
Skąd Legionella w instalacji ciepłej wody?
Legionella występuje naturalnie w wodach powierzchniowych, takich jak jeziora czy rzeki. Mimo zaawansowanych procesów uzdatniania oczyszczona woda trafiająca do budynków systemami wodociągowymi nigdy nie jest jałowa i może zawierać śladowe ilości bakterii Legionella. Jeśli napotkają one w instalacji warunki sprzyjające ich namnażaniu, może dojść do gwałtownego wzrostu ich ilości w użytkowanej wodzie.
Do zakażenia Legionellą dochodzi najczęściej na skutek wdychania aerozolu wodno-powietrznego, któy powstaje np. w trakcie używania prysznica.
Jakie czynniki sprzyjają rozwojowi bakterii z rodzaju Legionella?
W jakich warunkach bakterie z rodzaju Legionella mogą łatwo się namnożyć? Mówią o nich przede wszystkim takie parametry, jak:
temperatura wody – optymalna temperatura dla rozwoju Legionelli wynosi od 20°C do 50°C. W celu ograniczenia ryzyka związanego z rozwojem bakterii Legionella należy utrzymywać temperaturę wody ciepłej w przedziale między 55°C a 60°C, a zimnej wody użytkowej – poniżej 20°C.
obecność biofilmu – występowanie osadów, obecność glonów czy obecność bakterii innych rodzajów może sprzyjać tworzeniu na wewnętrznych ścianach przewodów biofilmu, który stanowi środowisko rozwoju mikroorganizmów, w tym bakterii z rodzaju Legionella.
występowanie osadów mineralnych, takich jak kamień (sole wapnia) czy rdza;
zastoje wody – odcinki instalacji charakteryzujące się znacznie spowolnionym przepływem wody, w których dochodzi do stagnacji wody.
Jakie mogą być potencjalne przyczyny skażenia instalacji wewnętrznej?
Ryzyko rozwoju bakterii Legionella znacznie zwiększa się w takich przypadkach, jak:
rozległe instalacje wodne;
wiekowa instalacja ze znacznymi narostami kamienia i ubytkami korozyjnymi;
usterki w instalacji, np. nieprawidłowa izolacja termiczna przewodów i urządzeń;
zwolniony przepływ wody w instalacji, np. na skutek silnego zanieczyszczenia przewodów, obecności martwych odcinków instalacji, nieużywanych zbiorników, słabej cyrkulacji;
silne zakamienienie i/lub skorodowanie elementów instalacji;
przestoje w użytkowaniu instalacji;
nieprzestrzeganie regularnych konserwacji, przeglądów i dezynfekcji.
Czynnikiem uławiającym skażenie instalacji bakterią Legionella może być niewłaściwa konserwacja lub użytkowanie instalacji. W szczególności warto zwracać uwagę na martwe, nieużywane odcinki, ciągłość izolacji przewodów i regularne przeglądy.
Jak zapobiegać rozwojowi bakterii Legionella w instalacjach wodnych?
Aby skutecznie zapobiegać namnażaniu Legionelli, kluczowe jest zarządzanie systemami wodnymi zgodnie z najlepszymi praktykami. Takie działania pozwolą nie tylko na ochronę zdrowia użytkowników, ale także pomogą zapobiegać kosztownym awariom i przyczynią się do spełniania wymogów sanitarnych. Kluczowe znaczenie ma przede wszystkim: utrzymywanie temperatury wody poza zakresem sprzyjającym rozwojowi Legionelli, regularne płukanie, konserwacja i dezynfekcja systemów oraz monitorowanie jakości wody.
Dobrze utrzymana instalacja wodna to podstawa
Podstawą bezpiecznej wody jest dobrze utrzymana instalacja wodna, zarówno jeśli chodzi o ciepłą wodę użytkową, jak i wodę o niższych temperaturach. Warto pomyśleć zwłaszcza o modernizacji wieloletnich instalacji czy urządzeń.
Należy dbać także o to, by cyrkulacja wody w systemie była niezaburzona – szczególnie niebezpieczne mogą być martwe odnogi w instalacji czy zastoje wody. Należy usunąć wszelkie nieużywane odcinki instalacji, a także dbać o regularne korzystanie ze wszystkich punktów poboru wody, a w razie przestojów – o płukanie każdego z nich. Nie mniej istotne są regularne przeglądy i konserwacje systemu wodociągowego oraz wszystkich urządzeń.
Najważniejszym aspektem dbania o instalację jest jednak utrzymywanie odpowiedniej temperatury wody w punktach poboru. Jak już wspomniano, temperatura ta powinna wynosić 55-60°C jeśli chodzi o instalacje ciepłej wody użytkowej i poniżej 20°C dla instalacji wody zimnej.
Kontrola temperatury w instalacji wody zimnej i wody ciepłej jest jednym z kluczowych sposobów kontrolowania ewentualnego skażenia Legionellą.
Regularne czyszczenie i dezynfekcja instalacji
W kontekście czyszczenia instalacji niezmiernie istotne jest jej regularne odkamienianie, usuwanie osadów mineralnych i rdzy, a także przeprowadzanie płukania instalacji wodnych. Takie działania pomogą zapobiec tworzeniu się biofilmu i rozwojowi bakterii, dla których takie osady są doskonałą pożywką. By zapobiegać tworzeniu się osadów, warto pomyśleć o zainstalowaniu filtrów wody czy zastosowaniu inhibitorów korozji (szczególnie w systemach wody obiegowej, np. w systemach klimatyzacji, systemach grzewczych, instalacjach przemysłowych i innych systemach zamkniętych).
Warto pamiętać, że czyszczeniu powinny podlegać nie tylko wszystkie odcinki instalacji, ale również urządzenia grzewcze, bojlery czy zbiorniki wody. Należy regularnie przeprowadzać przeglądy, konserwacje i czyszczenie takich urządzeń, jak np. podgrzewacze wody.
W celu ograniczenia ryzyka związanego z rozwojem Legionelli zaleca się także przeprowadzanie regularnej dezynfekcji instalacji, szczególnie w przypadku rozległych czy starych systemów wodociągowych. Dezynfekcja termiczna, czyli okresowe przegrzewanie wody, powinna być wykonywana w razie możliwości raz na miesiąc, natomiast raz na rok polecana jest również dezynfekcja chemiczna.
Dowiedz się więcej: Regularna dezynfekcja instalacji wodnych – jak i kiedy ją przeprowadzać?
W zapobieganiu skażeniu niezmiernie ważna jest regularność przeprowadzania przeglądów technicznych – zarówno dotyczących samej instalacji, jak i wszelkich urządzeń, jak podgrzewacze wody.
Monitoring i regularne badania
Monitoring instalacji zasilającej dany budynek pod kątem nieużywanych czy wadliwych odcinków to podstawa dbania o instalację. Nie mniej ważne jest regularne sprawdzanie jakości wody z niej pochodzącej. W tym celu warto przynajmniej raz w roku wykonać badanie wody pod kątem Legionelli.
W wielu przypadkach dobrym pomysłem może być instalacja systemów dezynfekcji ciągłej, np. generatorów jonów srebra i miedzi czy dwutlenku chloru. Urządzenia te umożliwiają zarówno pozbycie się Legionelli z instalacji, jak i zapobieganie jej rozwojowi.
Regulacje dotyczące kontroli Legionelli w budynkach zamieszkania zbiorowego
Dla niektórych budynków Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia określa minimalną częstotliwość i zakres badań wody, jakie należy przeprowadzać. Są to:
budynki zamieszkania zbiorowego (internaty, akademiki, domy opieki społecznej),
hotele,
obiekty lecznice (w szczególności szpitale i zakłady opieki zdrowotnej),
obiekty użyteczności publicznej, w których dochodzi do wytwarzania aerozolu, np. prysznice w szkołach.
Dla większości budynków badania pod kątem Legionelli należy wykonywać przynajmniej raz w roku. Rozporządzenie mówi również o progach obecności bakterii, jakie są dopuszczalne w każdym z przypadków.
Sprawdź także: Poradnik: Co zrobić, aby zabezpieczyć się przed Legionellą w domu?
Regularne badania wody w instalacji są dla niektórych instytucjach obowiązkowe, jednak warto przeprowadzać je także w innych budynkach.
Legionella w wodzie płynącej z naszych kranów pojawia się głównie na skutek przedostawania się z sieci zewnętrznej, np. w formie uśpionej (viable but nonculturable, VBNC), która w korzystnych warunkach zaczyna się namnażać. Rozwojowi bakterii sprzyja m.in. niewłaściwa temperatura w instalacji, zaburzona cyrkulacja i zanieczyszczenia. Aby skutecznie zapobiegać namnażaniu Legionelli, kluczowe jest utrzymywanie właściwej temperatury wody w instalacji, utrzymywanie instalacji i urządzeń w dobrym stanie oraz monitorowanie jakości wody, by móc zareagować na wczesnym etapie kolonizacji.
Autorzy:
Ocena ryzyka dla instalacji wodnych
Ocena ryzyka dla wewnętrznych systemów wodociągowych to audyt wykonywany pod kątem jakości wody w budynku. Pozwala na zidentyfikowanie potencjalnych przyczyn skażenia wody i wskazanie działań mających na celu eliminację zagrożeń.
